رامامت امام صادق علیه السلام از سال 114 تا 148 ق طول كشید كه دوران نسبتا طولانی 34 ساله را شامل می شد. از این مدت، 18 سال در اواخر دوران اموی سپری شد و 16 سال در اوایل دوران خلافت عبّاسی گذشت. امام صادق علیه السلام با استفاده از این شرایط، نسبت به بسط و گسترش فرهنگ اسلامی و شیعی تلاش وافری نمود و به تدوین و تعمیق فقه و مبانی و سنن شیعی همّت گمارد و شاگردان زیادی در این جهت پرورش داد. روایات زیادی از بزرگداشت واقعه كربلا و شهادت حسین بن علی علیه السلام و یارانش توسط این امام نقل شده است كه به برخی از آن ها اشاره می شود:
از عبداللّه بن سنان روایت شده است كه در روز عاشورا بر امام جعفر صادق علیه السلام وارد شدم، در حالی كه جمع زیادی اطراف ایشان را فرا گرفته بودند و ایشان چهره ای اندوهناك و غمگین و اشكبار داشت. عرض كردم: یابن رسول اللّه، از چه می گریید؟ خداوند دیده شما را نگریاند. فرمود: آیا تو در بی خبری به سر می بری؟ مگر نمی دانی در چنین روزی حسین علیه السلام به شهادت رسید؟ گریه به او امان نداد تا سخن بیشتری بگوید و همه مردم به گریه افتادند.[1]
چنانچه این روایت را درست بدانیم، به اوج خفقان عصر اموی و شدت برخورد آنان با سنّت های شیعی و به ویژه عزاداری امام حسین علیه السلام پی می بریم كه حتی یاران نزدیك امامان شیعه را نیز در بی خبری نگه می داشت كه البته جای تأمّل دارد.
زید الشحّام نقل می كند كه روزی نزد امام صادق علیه السلام بودیم. جعفر بن عثمان وارد شد و نزدیك امام نشست. امام به او فرمود: شنیده ام كه تو درباره حسین علیه السلام شعر می گویی. جعفر گفت: آری. با درخواست امام، جعفر اشعاری در رثای امام حسین علیه السلام خواند و امام و جمع حاضر گریه كردند. اشك بر چهره امام جاری گشت و فرمود: ای جعفر، فرشتگان مقرّب الهی سخن تو را شنیدند و گریه كردند، همچنان كه ما گریهكردیم. سپس فرمود: «كسی كه برای حسین علیه السلام شعر بگوید، خود گریه كند و دیگران را بگریاند، خدا بهشت را بر او واجب می كند و گناهانش را می آمرزد.»[2]
محمّد بن سهل می گوید: در ایام تشریق[3] به همراه كمّیت شاعر، خدمت امام جعفر صادق علیه السلام رسیدیم. كمّیت به امام عرض كرد: اجازه می فرمایید: شعر بخوانم؟ حضرت فرمود: بخوان كه این ایّام روزهای بزرگی هستند. پس حضرت خانواده خود را گفت كه نزدیك آیند و به اشعار كمّیت گوش دهند. كمّیت اشعاری در رثای امام حسین علیه السلام خواند. امام در حق كمیّت دعا كرد و برای او آمرزش طلبید.[4]
شیخ فخرالدین طریحی در كتاب منتخب روایت كرده است: چون هلال عاشورا پدیدار می شد، حضرت صادق علیه السلام اندوهناك می گردید و بر جدّ بزرگوارش سیدالشهداء علیه السلام می گریست و مردم از هر جانب به خدمت ایشان می آمدند و با او نوحه و ناله می نمودند و بر آن حضرت تعزیت می دادند و چون از گریه فارغ می گشتند، حضرت می فرمود: «ای مردم، بدانید كه حسین علیه السلام نزد پروردگار خود زنده و مرزوق است و پیوسته به عزاداران خود نگاه می كند و بر نام های ایشان و پدرانشان و جایگاهی كه در بهشت برای آن ها مهیّاست از همه داناتر است.»[5]
همچنین امام صادق علیه السلام از امام حسین علیه السلام نقل می كند: «اگر زائر و عزادار من بداند كه خداوند چه اجری به وی عطا خواهد فرمود، هر آینه شادی او از اندوهش بیشتر خواهد بود و زائر امام حسین علیه السلام با اهل خود برنمی گردد مگر مسرور، و عزادار من از جای برنخیزد، مگر آنكه جمیع گناهانش آمرزیده می گردد و مانند روزی می شود كه از مادر متولّد شده است.»[6]
تأكید امام صادق علیه السلام به زنده و گواه بودن امام حسین علیه السلام ، اشاره به آیاتی از قرآن كریم است كه ویژگی های شهید را بیان می كند.[7] این مسئله بیانگر آن است كه امام صادق علیه السلام تلاش می كردند فضای مسمومی را كه بنی امیّه برای امامان شیعه از جمله امام حسین علیه السلام در جامعه ایجاد كرده بودند و آن ها را افرادی طاغی و یاغی نسبت به حاكم اسلامی و امیرالمؤمنین می دانستند، با برپایی مجالس عزاداری و بیان حقایقی پیرامون شخصیت و قیام امام حسین علیه السلام پاك كنند و مسلمانان را به حقایق آگاه سازند و در این باره، به قرآن، كه مورد وثوق و اجماع مسلمانان است، متوسّل می شدند.
پي نوشتها:
[1] شیخ صدوق، امالی، مجلس 27.
[2] سید شرف الدین، فلسفه شهادت و عزاداری حسین بن علی علیه السلام ، ترجمه علی صحّت، تهران، مرتضوی، 351، ص 68.
[3] روزهای دهم، یازدهم و دوازدهم ذی حجّه را كه حجّاج در سرزمین «منی» بیتوته می كنند و حالت اعتكاف دارند، «ایّام تشریق» می گویند.
[4] ابن قولویه، پیشین، باب 32، ص 112.
[5] فخرالدین طریحی، پیشین، ج 2، ص 483.
[6] همان.
[7] برای مثال، آیه «ولا تحسبنَّ الذین قُتلوا فی سبیلِ اللّهِ امواتا بَل احیاء عندَ ربِّهم یُرزقون.» (بقره: 155)
تلنگر ! 