جایگاه شهید و فرهنگِ ایثار و شهادت در اسلام

اسلام با طرح اندیشه شهادت نه تنها تحول نويني در مسئله مرگ ايجاد كرده، بلكه از او به عنوان حيات جاويد و زندگي راستين نام برده و در حقيقت شهادت را تولدي دوباره مي داند. وقتي كه انسان ها شهادت را يك ارزش و اندیشه های آنان را به عنوان والاترين آرمان خود برگزيدند و انتخاب مي كنند و در جستجوي آن، حجاب ها و موانع را در هم مي شكنند، بارزترين خصلتي كه در مسلمانان مجاهد متجلي ميشود مانع براندازي و بت شكني است. شهادت وقتي است كه هدف، حق باشد و آرمان خدا باشد. اندیشه ها و تفکرات آنان نزد همه ي جهانيان مقامي بلند و منزلتي ارجمند دارد, و قرآنواحاديث متعدد نبوي مساله شهيد و شهادت را چون ميراثي عظيم به ما رسانيده است.

شهادت هنر, مردان خداست و شهيدان هنرمنداني بزرگ، در بازنمايي وترسيم مفاهيم تعالي انسان خاكي اند.گام زدن در راه كسب دانش وخرد ناب نيز جهادي است كه انسان جوينده را به سرچشمه هاي حقيقت و لطف الهي رهنمون مي سازد. هركس كه گام دراين دو راه نهاد، بدون شك اجري عظيم نزد پروردگار خواهد داشت وچه مقامي والاتر از اينكه در هردو جهاد، سربلند و آزاده اي وارسته شويدراسلام و زبان قرآن و زبان اهل بيت معصومين، شهادت گزينش مرگ سرخ متكي بر شناخت و آگاهي و بر مبناي آزادي و اختيار در مبارزه عليه موانع تكامل و خطوط انحرافي و طاغوتي است كه مجاهد با همه ي منطق و شعورو بيداري و بينايي وحضورخود انتخاب مي كند،رسوا مي كند،انشاء مي كند وحيات يك ملت و تاريخ را تضمين مي كند. شهادت يكي از حقايق قرآني است كه در موارد متعدد ياد شده و داراي معناي وسيعي است. شهادت خون دوباره اي است كه به كالبد نيمه جان جامعه وارد مي شود و عنصر لطيف حياتي، در نظام اجتماعي به عنوان گوياترين و موثرترين عامل تبليغ وآگاهي وسازندگي است.

الف.تعریف لغوی شهید

لغت شهید به معنای کشته شده در راه خدا ،آنکه در راه خدا به شهادت دست یافته ،کشته شده ی بی قصاص و دیه . کشته شده در راه خدا، بدان جهت که ملائک رحمت بر او حاضر شوند یا آن که الله تعالی و فرشتگان او شاهدند از برای او به بهشت .[1]

آنکه چیزی از علم وی پنهان و پوشیده نیست.یکی از نام های خداوند، شاهد و گواه و امین در گواهی.[2]
در بیان دیگر آمده است:شهید بر وزن فعیل و صیغه مبالغه است؛وقتی علم بطور مطلق و بدون قید در نظر گرفته شود برذاتی که به آن متّصف شده«علیم»اطلاق می‏شود و چنانچه مقصود، اطلاع از امور نهانی باشد متّصف به آن را«خبیر»می‏گویند و هرگاه اطلاع از امور ظاهر مراد باشد از آن به«شهید»تعبیر می‏کنند.

ب.تعریف اصطلاحی شهید

در اصطلاح به کسی اطلاق می شود که در راه خدا کشته شود[3].

کسی که در میدان جهاد و قبل از انقضای جنگ و در جنگ در رکاب پیامبر یا امام معصوم یا نایب خاصّ او کشته شده است، شهید است. همچنین هر کس در زمان غیبت به هنگام وجوب جهاد بر مسلمانان، در راه حفظ دین و دفاع از اسلام نه جهات دیگر در معرکه قتال (خطّ مقدّم جبهه) کشته شود، حکم شهید بر او جاری است[4].

شهید درقرآن

در آیات مبارکه قرآن کریم 55 بار کلمه«شهید»و«شهداء»ذکر شده که به معنی گواه، حجّت، حاضر و آگاه و در یک مورد به معنی مقتول در راه خدا بکار رفته است.

1.حجت و راهنما

‏﴿وَ کَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ وَ يَکُونَ الرَّسُولُ عَلَيْکُمْ شَهيداً ...﴾[5]

« و همان گونه [كه شما را به راه راست هدايت كرديم‏] شما را امتى ميانه [ومعتدل و پيراسته از افراط و تفريط] قرار داديم تا [در ايمان، عمل، درستى و راستى‏] بر مردم گواه باشيد... »

2.حاضر

﴿وَ إِنَّ مِنْکُمْ لَمَنْ لَيُبَطِّئَنَّ فَإِنْ أَصابَتْکُمْ مُصيبَةٌ قالَ قَدْ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيَّ إِذْ لَمْ أَکُنْ مَعَهُمْ شَهيداً﴾[6]

« يقيناً از شما كسى است كه [از رفتن به سوى جنگ‏] درنگ و كُندى مى‏كند، پس اگر به شما [رزمندگانى كه به جنگ رفته‏ايد] آسيبى رسد، گويد: خدا بر من محبت و لطف داشت كه با آنان [در ميدان جنگ‏] حاضر نبودم‏»

3.آگاه از هرچیز

﴿... قُلْ کَفى‏ بِاللَّهِ شَهيداً بَيْني‏ وَ بَيْنَکُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ﴾[7]

«... بگو: كافى است كه خدا [با آيات محكم و استوار قرآنش‏] و كسى [چون اميرالمؤمنين على بن ابى‏طالب‏] كه دانش كتاب نزد اوست، ميان من و شما [نسبت به پيامبرى‏ام‏] گواه باشند»

4.اخبار از روی علم

‏﴿شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ وَ الْمَلائِكَةُ وَ أُولُوا الْعِلْمِ قائِماً بِالْقِسْطِ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ الْعَزيزُ الْحَكيم‏﴾[8]

« خدا در حالى كه برپا دارنده عدل است [با منطق وحى، با نظام مُتقن آفرينش و با زبان همه موجودات‏] گواهى مى‏دهد كه هيچ معبودى جز او نيست؛ و فرشتگان و صاحبان دانش نيز گواهى مى‏دهند كه هيچ معبودى جز او نيست؛ معبودى كه تواناى شكست‏ناپذير و حكيم است‏»

5.گواه

‏﴿... وَ لا يَأْبَ الشُّهَداءُ إِذا ما  ...﴾[9] «...و چون گواهان دعوت شوند خودداری نکنند»

از آیاتی که در ذیل آورده می‏شود، برمی‏آید که در قرآن مجید از«شهید»به مقتول«فی سبیل اللّه»تعبیر شده است:

1.﴿وَ لا تَقُولُوا لِمَنْ يُقْتَلُ في‏ سَبيلِ اللَّهِ أَمْواتٌ بَلْ أَحْياءٌ وَ لکِنْ لا تَشْعُرُونَ﴾[10]

«و به آنها که در راه خدا کشته می شوند ، مرده نگویید! بلکه آنان زنده اند ، ولی شما نمی فهمید! »

2.﴿وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذينَ قُتِلُوا في‏ سَبيلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ﴾[11]

« ای پیامبر! ) هرگز گمان مبر کسانی که در راه خدا کشته شدند ، مردگانند! بلکه آنان زنده اند ، و نزد پروردگارشان روزی داده می شوند. »

3.﴿فَلْيُقاتِلْ في‏ سَبيلِ اللَّهِ الَّذينَ يَشْرُونَ الْحَياةَ الدُّنْيا بِالْآخِرَةِ وَ مَنْ يُقاتِلْ في‏ سَبيلِ اللَّهِ فَيُقْتَلْ أَوْ يَغْلِبْ فَسَوْفَ نُؤْتيهِ أَجْراً عَظيماً﴾[12]« و کسی که خدا و پیامبر را اطاعت کند ، ( در روز رستاخیز ، ) همنشین کسانی خواهد بود که خدا ، نعمت خود را بر آنان تمام کرده از پیامبران و صدّیقان و شهدا و صالحان و آنها رفیقهای خوبی هستند» اکثر مفسران فریقین در این آیه«شهداء»را به مقتول فی سبیل اللّه تفسیر کرده‏اند:
فخر رازی در تفسیر این آیه چنین آورده است:«شهید بر وزن فعیل به معنی فاعل است و او کسی است که گاهی با دلیل و بیان و زمانی با سلاح به صحّت دین خدا گواهی می‏دهد.پس شهداء کسانی هستند که به عدالت قیام کرده‏اند و خداوند از آنان در قرآن در سوره آل عمران یاد کرده و فرموده است:

﴿ شهد اللّه انّه لا اله الاّ هو و الملئکة و اولوا العلم قائما بالقسط ﴾« خدا که به عدالت قیام دارد شهادت می دهد که معبودی جز او نیست، و فرشتگان و صاحبان علم [نیز شهادت می دهند]. جز او که عزّتمند و حکیم است معبودی نیست. »

حقیقت شهادت

شهادت فنا شدن انسان براي نيل به سرچشمه نور و نزديك شدن به هستي مطلق است. شهادت عشق به وصال محبوب و معشوق در زيباترين شكل است. شهادت مرگي از راه كشته شدن است، كه شهيد آگاهانه و بخاطر هدف مقدس و به تعبير قرآن ((في سبيل الله))انتخاب مي كند. يعني شهيد در راهي كشته مي شود كه هر دو ارزش آگاهانه و في سبيل الله را داراست و چنين مرگي است[13]. «شهيدان راه خدا» يعنى كسانى كه در ميدان جهاد در راه اسلام، همراه پيامبر(صلى الله عليه وآله) يا امام معصوم(عليه السلام) يا نايب خاصّ او كشته شده اند، همچنين كسانى كه در حال غيبت امام زمان(ارواحنا فداه) براى دفاع در برابر دشمنان اسلام كشته مى شوند، خواه مرد باشند، يا زن، بزرگ باشند و يا كودك[14]، قرآن هم به حقیقت شهادت اشاره میکند: :
﴿وَ لَاتَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُواْ فِى سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتاً بَلْ أَحْيَآءٌ عِنْدَ رَبّهِمْ يُرْزَقُونَ﴾[15]  « و هرگز گمان مبر آنها كه در راه خدا كشته شده‏ اند، مردگانند؛ بلكه آنها زندگانى هستند كه نزد پروردگارشان روزى داده مى ‏شوند.»

این آیه می فرماید:که باید در راه خدا کشته شوند تا به آن شهید گفته شود.

مقام و جایگاه شهدا در اسلام

بارزترين جلوه هاي ايثار و شهادت در دين تجلي پيدا مي كند و آنقدر حائز اهميت است كه دين اسلام ايثارگري و شهادت طلبي را در راه تعميق آرمان هاي مذهبي تشويق نموده وبيشترازهرچيز ديگري بدان پرداخته است.چرا كه در اسلام كشته شدن آگاهانه در راه خدا كه در راستاي گسترش اهداف الهي و اسلامي است بارها مورد تأكيد قرارگرفته است.پس بطورخلاصه فرهنگ ايثارو شهادت در دين اسلام دربردارنده ي مجموعه اي از آگاهي ها،باورها ، اعتقادات واعمالي است كه موجب تقرب انسان به عالي ترين درجه كمال يعني انتخاب آگاهانه مرگ درراه خدا مي گردد[16].

شهادت نقش بسیار حساسی در تاریخ اسلام و تاریخ امت مسلمان داراست. این مطلب از ابتدای ظهور اسلام تا زمان معاصر صادق است. شاید به این جهت بوده است که بسیاری ازاسلام شناسان غیر مسلمانان، به علت تشویق اسلام به جهادبا جان و نفس برای برقراری و دفاع از حق و حقیقت و به علت علاقه فراوان مسلمانان برای استقرار عدل و ریشه کنی ظلم و به علت فداکاریهای همه جانبه رهبران اسلامی وامت مسلمان در تفهیم اسلام و بر پایی صلح واقعی، مسلمانان را فناتیک، بنیادگرا واسلام را دین شمشیرمعرفی کرده اند. به مقوله شهيد، شهادت و شهادت طلبي در اسلام ناب محمدي(ص) اهميت بسياري داده شده است. شهيد و شهادت داراي جايگاه ويژه اي نزد خداوند مي باشند و شهادت به عنوان مهمترين اعمال و بالاترين مراحل تكامل عملي، معرفي گرديده است. پيامبر اكرم (ص) مي فرمايند:« بالاتر از هر نيكوكاري، نيكوكاري ديگري است، تا آن گاه كه مرددر راه خدا شهيد شود، همين كه در راه خدا شهيد شد بالاتر از آن نيكوكاري نيست.»[17]همچنين حضرت علي(ع) در هنگام ضربت خوردن مي فرمايند: "سوگند به خداي كعبه كه رستگار شدم." يعني شهادت را مايه رستگاري مي دانند.اما آنچه شهادت را در اسلام اهمیت داده است، نه مرگ است و نه مرگ انتخابی، زیرا نه مرگ و نه حیات به تنهایی و به خودی خود، نه خوب است و نه بد. مرگ چیزی جز پایان حیات نیست و حیات غیر مفید چیزی جز مرگ نیست. آنچه زندگی را ارزشمند می کند جهاد ومبارزه برای استقرار وتحکیم حقیقت، عدل و خوبیهاست. بنابراین، آنچه حیات و مرگ را ارزشمند می کند ،  ارزشی است که در هر یک از زندگی و مرگ وجود دارد. کسی که زندگی خود را در راه تأمین هدفی مقدس مصرف می کند و با فداکاری، مبارزه و ایثار زندگی میکند، در زمان حیات مجاهد است و اگر در این راه جان سپارد شهید است. مجاهد، شهیدزنده است و شهید مجاهد کشته. مجاهد برای تأمین هدف مقدس زندگی می کند و شهید باتأمین این هدف، به زندگی ابدی می رسد. شاید به این علت است که شهید همیشه زنده است و جهاد هرگز شکست پذیر نیست. شاید به همین جهت است که امام حسین (ع)با شهادت خود هدفی را تأمین کرد که با ادامه حیات خوددر آن شرایط امکان تأمین نداشت. شهید کسی است که یکی از دو انتخاب را که به طور مساوی ارزشمند است اختیارکرده است، بدون آن که لازم باشد به مرگ برسد. اگر فردی به اجبار در جریان مبارزه خود، بدون قدرت انتخاب کشته شود، مامی توانیم وی را شهید در راه دفاع از حق بدانیم ونه جهاد در راه حق. به هر صورت عامل انتخاب، در جهاد و شهادت ضروری است[18].

اين است كه وقتي شهيد، پس از شهادت كرامت و عنايت خداوند را مشاهده مي كند، دوست دارد دوباره به دنيا برگردد و دوباره در راه خدا بجنگد و بار ديگر كشته شود.بنابراين، مي توان گفت تنها مرحله اي از تكامل كه انسان با رسيدن به آن به رستگاري و سعادت جاويد خويش يقين پيدا مي كند، مرحله شهادت در راه خداست.فضايل ذكر شده درباره شهيد و شهادت، موجب ايجاد روحيه شهادت طلبي در بين مسلمانان مي گردد. پيامبر اكرم(ص) مي فرمايند: « هر كه صادقانه از خداوند شهادت را مسألت كند و خداوند او را به منزلتهاي شهيدان برساند، هر چند در بستر خود بميرد.»[19] و يا اينكه امام علي(ع) در خطبه 156 نهج البلاغه مي فرمايند: "گفتم: اي رسول خدا! مگر جز اين است كه در روز "احد" كه گروهي از مسلمانان به شهادت رسيدند و شهادت نصيب من نشد و سخت بر من گران آمد، تو به من فرمودي: « اي علي! مژده باد تو را كه شهادت در پي تو خواهد آمد. پيامبر(ص) به من فرمود: همانا اين بشارت تحقق مي پذيرد، در آن هنگام صبر تو چگونه است؟ گفتم: اي رسول خدا! چنين موردي جاي صبر و شكيبايي نيست بلكه جاي مژده شنيدن و شكرگزاري است.»[20] نمونه تاريخي اين مطلب، ياران باوفاي امام حسين(ع) مي باشند، با آنكه آن حضرت در شب عاشورا خطاب به ياران خويش فرمود: "هر كه مي خواهد برود و هر كس مي خواهد بماند، البته هر كس ماند فردا شهيد مي شود." عده اي رفتند و عده اي كه طعم شيرين شربت شهادت را خداوند به آنها قبل از شهيد شدنشان چشانده بود، ايستادند و مقاومت كرده و سپس به درجه رفيع شهادت نايل شدند.خاندان رسالت هميشه به عنوان الگوهاي برتر شهادت طلبي مطرح مي باشند و حضرت زينب(س) نيز به عنوان پيام آور كربلا، الگوي شهادت طلبي هر زن و مرد مسلماني مي باشد. [21]

در پایان این بحث باید گفت از نظر اسلام هر کس به مقام و درجه ی "شهادت" نائل آیدکهاسلامبامعیارهایخاصخودشاورا " شهید" بشناسد،یعنیواقعاًدرراههدفهایعالی اسلامی به انگیزه برقراری ارزشهای واقعی بشری کشته شود .یکیازعالیتریندرجاتومراتبیکهیک انسانممکناستدرسیرصعودیخودنائلشود، نائل می گردد. از نوع تعبیر و برداشت قرآن درباره ی شهدا و از تعبیراتی که از احادیث و روایات اسلامی در این زمینه وارد شده است. می توان منطق اسلام را شناخت و علت قداست یافتن این کلمه را در عرف مسلمانان دریافت.

هدف شهادت در اسلام

چنانکه معلوم است پیامبر اکرم (ص) پیش از آنکه به پیامبری مبعوث شوند با هیچکس خشونت و دشمنی نورزیده بودند. بلکه همگی او را دوست داشتند و از محبوبیت و احترام فوق العاده ای برخوردار بودند به گونه ای که به ایشان لقب « امین » داده بودند.[22] بعد از آن که آن حضرت به پیغمبری مبعوث شد عداوت ها و کینه ورزیهای قریش به صورت های گوناگون ظاهر می شد؛ در ابتدا به تحقیر و اهانت مسلمانان با انتشار اشعار هجو و توهین آمیز و سپس به شکنجه و آزار آنان پرداخت.مسلمانان از این اوضاع ناراحت شده و اجازه می خواستند که مقابله به مثل کنند اما آن حضرت می فرمود : مأمور به جنگ نشده ام.[23] سپس درباره جهاد آیات زیر نازل گشت :

﴿أُذِنَ لِلَّذينَ يُقاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَ إِنَّ اللَّهَ عَلى‏ نَصْرِهِمْ لَقَديرٌ*الَّذينَ أُخْرِجُوا مِنْ دِيارِهِمْ بِغَيْرِ حَقٍّ إِلاَّ أَنْ يَقُولُوا رَبُّنَا اللَّهُ وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَهُدِّمَتْ صَوامِعُ وَ بِيَعٌ وَ صَلَواتٌ وَ مَساجِدُ يُذْکَرُ فيهَا اسْمُ اللَّهِ کَثيراً وَ لَيَنْصُرَنَّ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِيٌّ عَزيزٌ ﴾[24]« به کسانی که جنگ بر آنان تحمیل گردیده ، اجازه جهاد داده شده است چرا که مورد ستم قرار گرفته اند و خدا بر یاری آنها تواناست همانها که از خانه و شهر خود ، به ناحق رانده شدند ، جز اینکه می گفتند: «پروردگار ما ، خدای یکتاست!» و اگر خداوند بعضی از مردم را بوسیله بعضی دیگر دفع نکند ، دیرها و صومعه ها ، و معابد یهود و نصارا ، و مساجدی که نام خدا در آن بسیار برده می شود ، ویران می گردد! و خداوند کسانی را که یاری او کنند ( و از آیینش دفاع نمایند ) یاری می کند خداوند قوی و شکست ناپذیر است».

﴿وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّى لا تَکُونَ فِتْنَةٌ وَ يَکُونَ الدِّينُ کُلُّهُ لِلَّهِ فَإِنِ انْتَهَوْا فَإِنَّ اللَّهَ بِما يَعْمَلُونَ بَصيرٌ ﴾[25]« و با آنها پیکار کنید ، تا فتنه [ شرک و سلب آزادی ] برچیده شود ، و دین ( و پرستش ) همه مخصوص خدا باشد! و اگر آنها ( از راه شرک و فساد بازگردند ، و از اعمال نادرست ) خودداری کنند ، ( خداوند آنها را می پذیرد ) خدا به آنچه انجام می دهند بیناست. » این آیات غرض و هدف شهادت را برای ما روشن می سازد؛ آیه اول دلالت دارد بر این که پیکار و فداکاری در اسلام به منظور برطرف کردن ستم و دفاع از عبادت و مراکز عبادت و روی کار آمدن مردم شایسته و باایمان می باشد.و آیه اخیر هدف پیکار و تلاش در راه خدا را رفع فتنه و همگانی شدن دین خدا معرفی کرده است.

برخی اهداف شهادت عبارت است از:

1. اقدام علیه پیشوایان کفر و ریشه کن کردن آنان :﴿وَ إِنْ نَکَثُوا أَيْمانَهُمْ مِنْ بَعْدِ عَهْدِهِمْ وَ طَعَنُوا في‏ دينِکُمْ فَقاتِلُوا أَئِمَّةَ الْکُفْرِ إِنَّهُمْ لا أَيْمانَ لَهُمْ لَعَلَّهُمْ يَنْتَهُونَ ﴾[26]« و اگر پیمانهای خود را پس از عهد خویش بشکنند ، و آیین شما را مورد طعن قرار دهند ، با پیشوایان کفر پیکار کنید چرا که آنها پیمانی ندارند شاید ( با شدّت عمل ) دست بردارند ».

2. رفع خدعه شیطان صفتان و توجه دادن به این که اولیاء شیاطین نمی توانند در مقابل مسلمین استقامت ورزند: ﴿الَّذينَ آمَنُوا يُقاتِلُونَ في‏ سَبيلِ اللَّهِ وَ الَّذينَ کَفَرُوا يُقاتِلُونَ في‏ سَبيلِ الطَّاغُوتِ فَقاتِلُوا أَوْلِياءَ الشَّيْطانِ إِنَّ کَيْدَ الشَّيْطانِ کانَ ضَعيفاً﴾[27]« کسانی که ایمان دارند ، در راه خدا پیکار می کنند و آنها که کافرند ، در راه طاغوت [ بت و افراد طغیانگر ] . پس شما با یاران شیطان ، پیکار کنید! ( و از آنها نهراسید! ) زیرا که نقشه شیطان ، ( همانند قدرتش ) ضعیف است ».

3. .مبارزه با پیمان شکنی و کسانی که با زور و قلدری رفتار می کنند و به پیشوای مسلمین ستم روا می دارند: ﴿أَ لا تُقاتِلُونَ قَوْماً نَکَثُوا أَيْمانَهُمْ وَ هَمُّوا بِإِخْراجِ الرَّسُولِ وَ هُمْ بَدَؤُکُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ أَ تَخْشَوْنَهُمْ فَاللَّهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشَوْهُ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنينَ﴾[28]« آیا با گروهی که پیمانهای خود را شکستند ، و تصمیم به اخراج پیامبر گرفتند ، پیکار نمی کنید؟! در حالی که آنها نخستین بار ( پیکار با شما را ) آغاز کردند آیا از آنها می ترسید؟! با اینکه خداوند سزاوارتر است که از او بترسید ، اگر مؤمن هستید! ».

4. مردم را وادار کردن به مراعات حُرمات و حدود الهی و ایمان به خدا و اجرای عدالت و برقراری نظم در اجتماعات بشری و برطرف ساختن بی دینی:﴿يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تَأْکُلُوا أَمْوالَکُمْ بَيْنَکُمْ بِالْباطِلِ إِلاَّ أَنْ تَکُونَ تِجارَةً عَنْ تَراضٍ مِنْکُمْ وَ لا تَقْتُلُوا أَنْفُسَکُمْ إِنَّ اللَّهَ کانَ بِکُمْ رَحيماً﴾[29]« ای کسانی که ایمان آورده اید! اموال یکدیگر را به باطل ( و از طرق نامشروع ) نخورید مگر اینکه تجارتی با رضایت شما انجام گیرد. و خودکشی نکنید! خداوند نسبت به شما مهربان است. ».

5. بسیج عمومی برای مبارزه با شرک و بت پرستی و اشاعه توحید: ﴿إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً في‏ کِتابِ اللَّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ مِنْها أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ذلِکَ الدِّينُ الْقَيِّمُ فَلا تَظْلِمُوا فيهِنَّ أَنْفُسَکُمْ وَ قاتِلُوا الْمُشْرِکينَ کَافَّةً کَما يُقاتِلُونَکُمْ کَافَّةً وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّق﴾[30]« تعداد ماه ها نزد خداوند در کتاب الهی ، از آن روز که آسمانها و زمین را آفریده ، دوازده ماه است که چهار ماه از آن ، ماه حرام است ( و جنگ در آن ممنوع می باشد. ) این ، آیین ثابت و پابرجا ( ی الهی ) است! بنا بر این ، در این ماه ها به خود ستم نکنید ( و از هر گونه خونریزی بپرهیزید ) ! و ( به هنگام نبرد ) با مشرکان ، دسته جمعی پیکار کنید ، همان گونه که آنها دسته جمعی با شما پیکار می کنند و بدانید خداوند با پرهیزگاران است».

شهادت عالی ترین مرتبه از کمال

شهید درواقع به عالی ترین درجه و مرتبه ای از کمال می رسد که ممکن است یک انسان پس از سال ها مجاهدت و ریاضت  و تحمل مشقت فراوان به آن دست یابد؛ چه آنکه انگیزه شهید ، عشق الهی ورسیدن به محبوب است و این جنبه شخصی و فردی داردو نتیجه تحول و دگرگونی درونی وی است اما نتیجه دیگری نیز می توان از شهادت و جان باختن شهید گرفت وآن اصلاح جامعه ، برقراری سلامت و عدالت و زدودن آلودگی های اجتماعی است[31]. شهید به دلیل وارستگی و بریدن از دنیا و مادیات ، به مرحله ای از معنویت و روحانیت می رسد که خون ریخته شده اش ، وی را پاک می سازد؛ چنان که امام حسین می گوید :شهید پس از شهادت ، نیاز به غسل و تکفین نداردو با همان حالت و لباس های خویش به خاک سپرده می شود. و در قیامت هم سوال و جواب ندارد؛ زیرا با ریخته شدن خونش، تمام گناهانش پاک می شود.[32]

جایگاه شهادت در احادیث ائمه

در احادیث که در مورد شهادت و مقام شهید آمده است، همه احادیث درجه بلند و مقام عظیم شهید را نشان می‌دهد که بهترین نیکی است و شهید را به‌عنوان شاهد جامعه معرفی می‌کند که رضایت خداوند را شهید با کارش جلب می‌کند، حتی تا جایی که سرپرست خانواده شهید را خداوند خود به‌عهده می‌گیرد.رسول خدا (ص) فرمود:«شهید هفتاد نفر از بستگان خود را شفاعت می‌کند.»[33] همچنین ایشان می فرمایند : «خداوند چنین فرموده است، من جانشین شهید در خانواده وی هستم. هر کسی رضایت خانواده شهید را جلب کند، رضایت مرا جلب کرده است و هر کسی آنها را به خشم آورد، مرا به خشم آورده است.»[34]

امام صادق (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده اند: «سه طایفه شفاعت می‌کنند و شفاعتشان پذیرفته می‌شود: پیغمبران، علماء و شهدا.»[35] حضرت علی (ع) فرمود :خدایا، ای پروردگار آسمان برافراشته …اگرمارابردشمنان پیروز گرداندی، از ستم و تجاوز دورمان دار و بر حق استوارمان گردان و اگر دشمنان بر ما پیروز شدند، شهادت را روزیمان فرما و از فتنه بازمان دار. همچنین حضرت علی (ع) در پایان عهدنامه خود به مالک اشتر نوشت: من از خدا به گشایش رحمت و بزرگی قدرتش(بر آنکه هر چه بخواهد عطا می کند) می خواهم که پایان زندگی من و تو را به نیکبختی و شهادت قرار دهد.[36] در جایی دیگر آن حضرت می فرماید : ای مردم همانا ایستادگان و فراریان را از مرگ گریزی نیست و هر کس به مرگ طبیعی نمیرد کشته می شود و شهادت بهترین مرگ است و سوگند به خدایی که جانم در دست اوست، هزار ضربه شمشیر آسانتر است بر من از مرگ در بستر. [37]

فضيلت هاي ايثار و شهادت در فرهنگ اسلامي

در نگرش اسلامي شهادت در راه خدا از قداست و اهميت  والائي برخوردار بوده  و اولياء خدا  و  برگزيدگان همواره در طلب آن بوده اند [38].و اين امر آنقدر ارزشمند است كه مي تواند براي شهيد بعنوان متعالي ترين هدف تلقي شود .با توجه به اينكه فضيلت هاي بي شماري را مي توان به  شهادت و ايثارگري  برشمرد در اينجا فقط فهرست واربه تعدادي از اين امتيازات اشاره مي گردد:

1.وعده ي بهشت بر طبق آيات قرآن وروايات معصومين
2.كسب بالاترين نيكي
3.تقرب در جوار الهي
4.راحتي وآسودگي روح شهيد
5.استقبال بهشتيان از آنان
6.احترام انبياء نسبت به آنان
7.شفاعت اطرافيان
8.شريف ترين مرگ در راه خدا
9.خداوند مسئول بازماندگان اوست
10.آمرزش گناهان
11.تماس با فرشتگان هنگام شهادت
12.پوشيدگي بدن او با لباسهاي بهشتي[39]

حق شهید

تمام افرادی که به بشریت به گونه‏ای خدمت کرده‏اند خواه از راه علم خواه از راه اقتصاد و کشاورزی، خواه از راه ارشاد، خواه بوسیله کشف و اختراع، خواه از راههای دیگر، همه و همه بر جوامع انسانی و برافراد، حقی دارند؛امّا هیچ کس به اندازه«شهید»، دارای حق نیست.او از همه بیشتر برهمگان حق دارد و به همین جهت است که بیشتر از همه در بین مردم محبوبیت پیدا کرده و در دل آنان جای گرفته است.و این به آن سبب است که همه گروههایی که به نحوی به بشریت خدمت می‏کنند رهین فداکاری«شهید»هستند.اما شهید مدیون ایشان نیست یا اگر هست در سطح بسیار نازل مدیون آنان است؛زیرا تمام اقشار اجتماع برای ابرازلیاقت و بکار انداختن استعدادهای خود و خدمت کردن به اجتماع به محیط مساعد و آرام و آزاد نیازمندند تا بتوانند خدمات خود را ارائه دهند.این«شهید»است که با فداکاری و از خود گذشتگی و با ایثار وجود خویش فضایل و مکارم و آزادی را در اجتماع احیا می‏کند و به آنها رونق می‏بخشد.به سخن دیگر خون«شهید»است که نهال معدلت و آزادی را آبیاری می‏کند و آن را سرسبز و خرّم نگاه می‏دارد. [40]

خداوند در قرآن مجید به این مضمون اشاره فرموده است:﴿وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّى لا تَکُونَ فِتْنَةٌ وَ يَکُونَ الدِّينُ لِلَّهِ فَإِنِ انْتَهَوْا فَلا عُدْوانَ إِلاَّ عَلَى الظَّالِمينَ﴾[41]« و با آنها پیکار کنید! تا فتنه ( و بت پرستی ، و سلب آزادی از مردم ، ) باقی نماند و دین ، مخصوص خدا گردد. پس اگر ( از روش نادرست خود ) دست برداشتند ، ( مزاحم آنها نشوید! زیرا ) تعدّی جز بر ستمکاران روا نیست. »

﴿يُصْهَرُ بِهِ ما في‏ بُطُونِهِمْ وَ الْجُلُودُ﴾[42]« آن چنان که هم درونشان با آن آب می شود ، و هم پوستهایشان » از معنی این‏گونه آیات چنین برمی‏آید که بوسیله پیکار و جهاد و شهادت در راه حق، فتنه و آشوب برطرف می‏شود و عبادتگاهها و مراکز شرافت و فضیلت پابرجا می‏ماند و زمینه برای رشد انسانها جهت  رسیدن  به کمال مطلوب فراهم می‏شود.شهید همچون شمعی است  که خودش می‏سوزد و فانی می‏شود تا  دیگران را از  نوری که به  قیمت جانش تمام شده بهره‏مند کند.آری شهدا خود را فدا می‏کنند تا قافله انسانیّت، دور از هر گونه جنجال و مزاحمت و موانع بتواند به مقصد نهائی خود برسد و زندگی سعادتمندی داشته باشد.

نتیجه گیری

شهید از اسامی خداوند است .و شهادت فنا شدن انسان براي نيل به سرچشمه نور و نزديك شدن به هستي مطلق است.عشق به وصال محبوب و معشوق در زيباترين شكل است که دین اسلام و همچنین  سایر ادیان الهی به آن اهمیت بسیار داده اند, همه كس اندیشه و راه شهيد را به ديده احترام مي نگرد ولي نزد پيروان قرآني مقامي بالاتر و منزلتي والاتر دارد.

 1.شهدا، ارزش های متعالی یک کشور محسوب می شوند.

2. اسلام با طرح اندیشه شهادت نه تنها تحول نويني در مسئله مرگ ايجاد كرده، بلكه از او به عنوان حيات جاويد و زندگي راستين نام برده است.

3. وقتي كه در یک جامعه، شهادت يك ارزش و اندیشه های شهدا به عنوان والاترين آرمان برگزیده شود ،  بارزترين خصلتي كه در مسلمانان مجاهد متجلي ميشود براندازي و بت شكني است.

4. اندیشه های شهدا که برگرفته از قرآن و سنت الهی می باشد دربرگیرنده راه حل های بسیار زیادی برای جامعه امروز بشر است.

منابع

*قرآن کریم  ترجمه الهی قمشه ای

*نهج البلاغه ، ترجمه جعفر شهیدی

1. ابن اثير، على بن ابى الكرم، الكامل في التاريخ، دار الفكر، بى‏تا.

2. جوادی آملي ، عبدالله ، تفسیر تسنیم ، قم ، نشر اسرا ، 1390

3. دهخدا ، علی اکبر ، فرهنگ متوسط دهخدا ، دانشگاه تهران ، 1385

4. شيخ حر عاملى، محمد بن حسن‏؛ وسائل الشيعة, قم‏, مؤسسة آل البيت عليهم السلام‏,1409 ق

5. طبرسى، فضل بن حسن ,مجمع البيان فى تفسير القرآن‏, تهران‏, انتشارات ناصر خسرو, 1372 ش‏

6. طوسى، محمد بن الحسن‏, الإستبصار فيما اختلف من الأخبار, تهران‏, دار الكتب الإسلامية, 1390 ق‏.

7. عمید ، حسن ، فرهنگ فارسی عمید ، دانشگاه تهران,1386

8. فكرت ، محمد آصف ، دايره المعارف تشيع ، تهران ، نشر بنياد شهيد ، 1379

9. گوهري، سيد اسماعيل . آرزو و شهادت ، تهران ، نشر اميري ، 1361

10. محمدی ری شهری ،محمد ، شهادت در اسلام ، تهران ، موسسه تحقيقات و نشر معارف اهل البيت ، 1379

11. مطهری، مرتضی، قیام و انقلاب حضرت مهدی  ، تهران ، انتشارات صدار ، 1374

12.موسوی خمینی ، روح الله ، رساله توضیح المسائل ، تهران ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام ،1377

13. ولوی، علی محمد، شاهدان شهادت ، تهران ، نشر شاهد ، 1378